Mythe of niet? Écht leren is altijd ervaringsgericht

Als opleider komen we bij het ontwerpen van onze programma’s, in de praktijk en bij het begeleiden van onze programma’s, meer dan eens van dit soort hardnekkige mythes over het leren in een opleidingsprogramma tegen. Sommige van deze mythes zijn gestoeld in de werkelijkheid. Echter, andere mythes die we tegenkomen  kunnen het leereffect, en de effectiviteit van een programma danig in de weg zitten. En omdat ze hardnekkig zijn, zijn ze ook niet zomaar de deur gewezen. Daarom hebben we een reeks geschreven waarin we drie veelvoorkomende mythes voor eens en voor altijd debunken. We leggen uit waarom ze wel of niet waar zijn en geven tips om te zorgen dat je kunt leren op een manier die wel werkt.

In dit artikel zoomen we in op de eerste mythe: Echt leren is altijd ervaringsgericht.

Zou jij je inschrijven voor een schriftelijke cursus hardlopen?

Menig deelnemer van onze opleidingen moet een beetje grinniken als we hen deze vraag stellen. De één verklaart ons voor gek: hardlopen leer je immers alleen door het te ervaren en te doen!. De ander is eigenlijk als een kind zo blij: eindelijk een manier van hardlopen waar je niet moe van wordt!

Echt leren is altijd ervaringsgericht

‘Ze moeten het voelen’, ‘Ze moeten uit hun comfort zone’, en ‘Hebben jullie wel genoeg leuke actieve werkvormen?’ Herken je deze uitspraken? Misschien van jezelf of van collega’s? Elke keer als we in gesprek zijn met organisaties die een opleiding voor hun medewerkers willen organiseren, komen deze vragen terug. En het lijkt wel of hoe persoonlijker de opleiding moet zijn -bijvoorbeeld omdat hij gaat over leiderschap of over persoonlijke effectiviteit-, hoe vaker we deze vragen krijgen.

Op zich is daar natuurlijk niets mis mee: de tijd dat we dachten dat cognitief leren, dus leren uit een boekje of door te luisteren naar een expert, de enige echte manier van leren was, ligt gelukkig ver achter ons. Maar daarvoor lijkt iets anders in de plaats gekomen te zijn: de mythe dat echt leren altijd ervaringsgericht is. Daar zijn wel wat kanttekeningen bij te plaatsen. Ervaringsgericht werkt namelijk soms wel, maar soms ook helemaal niet. Daarbij moet je je afvragen wat hetgeen is dat je een deelnemer wilt leren.

Fitness for use

De aard van het onderwerp waarover je iets wilt leren of laten leren, bepaalt mede wat de beste manier van leren is. Wil je iets leren of laten leren dat in de aard fysiek is, dan is een ervaringsgerichte manier van leren inderdaad onmisbaar. Een schriftelijke cursus hardlopen is in dat opzicht een redelijk onzinnig voorbeeld: iets dat zo fysiek is als hardlopen, moet je wel ervaren om het in de vingers, of in dit geval, de benen te krijgen.

Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld gespreks- of presentatietechnieken: pas als je ze oefent, ervaar je de spanning, die dit met zich kan meebrengen en merk je hoe die spanning je gedrag beïnvloedt. Of leer je door feedback welk effect je gedrag eigenlijk echt op je omgeving heeft. Tegelijkertijd hebben veel van die onderwerpen ook een technische of cognitieve kant. Leren uit een boek of van een expert hoe je je voeten moet neerzetten bij het hardlopen, welke technieken passend zijn in verschillende gesprekssituaties, of hoe je een gedegen analyse kunt maken van teams waaraan je leiding geeft, hebben dan een grote meerwaarde.

Het bepalen van de juiste werkvorm begint dan ook niet met de vraag ‘is het voldoende ervaringsgericht?’ maar bij het ontrafelen van de verschillende ervaringsgerichte en cognitieve aspecten die komen kijken bij het in de vingers, of het hoofd, krijgen van het onderwerp waarover u iets wilt leren. Die bepalen uiteindelijke de meest effectieve werkvorm.

Fitness for user

Niet iedereen leert op dezelfde manier. Waar ervaringsgericht leren voor sommigen heel goed werkt, roept het bij anderen alleen maar weerstand op. Natuurlijk is het onderzoeken waar de weerstand vandaan komt een leerproces op zich, maar het is niet altijd nodig. Soms is het antwoord namelijk al bij voorbaat zonneklaar: iemand heeft simpelweg een andere inherente leervoorkeur. Manon Ruijters schrijft in haar boek ‘Liefde voor leren’  (Kluwer, 2006) uitgebreid over hoe mensen er verschillende leervoorkeuren op nahouden. Zij onderscheidt vijf soorten:

1. participeren (sparren met anderen)
2. de kunst afkijken (observeren)
3. ontdekken (experimenteren in de praktijk)
4. oefenen (iets nieuws proberen in een veilige omgeving)
5. kennis verwerven (leren van kennisoverdracht door experts of uit literatuur).

Haar stelling is dat mensen het meeste leren in een vorm die aansluit bij de eigen leervoorkeur. En daarvan zien wij keer op keer het bewijs in onze opleidingen. Zo hadden we ooit een deelnemer in een leiderschapsprogramma, die absoluut niet wilde deelnemen aan een gesprekstraining met acteurs, een werkvorm die past bij oefenen. Hij was een echte ‘kunst afkijker’ en ‘ontdekker’, die door goed observeren hoe zijn mede-deelnemers gesprekken voerden, veel leerde over hoe hij zelf zijn gespreksvoering zou kunnen verbeteren. En vervolgens experimenteerde hij daarmee volop in zijn dagelijkse praktijk.

Een goed opleidingsprogramma houdt hier rekening mee, en biedt manieren van werken aan die passen bij de verschillende leervoorkeuren. Dit kan bijvoorbeeld zijn door te werken met mentoren waar deelnemers de kunst kunnen afkijken, of door het beschikbaar stellen van literatuur en het inzetten van experts om het verwerven van kennis mogelijk te maken.

De anti-mythe tip

En wat betekent dat nu voor jou? Wil je iets leren of laten leren, laat je dan niet te zeer leiden door de mythe van het ervaringsgerichte leren. Begin bij het onderwerp dat aan de orde is en bij degene die daarover iets wil leren. Wat vraagt het onderwerp, en welke manier van leren past het beste bij degene die leren wil? Let erop of de manier van werken die wordt aangeboden daarbij ook daadwerkelijk past. Dat hoeft dus echt niet altijd ervaringsgericht te zijn.

Mythe of niet? Als ik mijn diploma heb behaald, ben ik volleerd

Iedereen die ooit zijn rijbewijs heeft gehaald, en zich dat nog kan herinneren, weet dat deze mythe niet klopt: echt autorijden leer je pas in de praktijk, als je de weg opgaat zonder die bemoeizuchtige instructeur naast je.

Toch sijpelt hij nog vaak door in de impliciete opvattingen over opleidingstrajecten: opdrachtgevers die ons vragen mensen te veranderen, in de stille hoop dat ze daarna voor eens en altijd beter gaan functioneren. Of deelnemers die de verwachting hebben, dat ze ‘af’ zijn als ze eenmaal hun authentieke leiderschap hebben ontdekt.

Mythe of niet? Een opleidingsprogramma is een vrijplaats

‘Hier in deze groep is het veilig en kun je volop experimenteren. Fouten maken mag’. We zeggen het bij het begin van elke groep die we in een opleiding mogen ontvangen. En we menen het ook. Want alleen door fouten te maken kun je leren hoe je jezelf kunt verbeteren.

Tegelijkertijd zijn we ons ervan bewust dat een opleidingsprogramma als vrijplaats met volledige veiligheid een mythe is.