Is de wereld echt meer VUCA dan ooit?

Gepubliceerd: 14 februari 2019

Waar we ook kijken, zien we beweringen en zorgen dat de wereld steeds meer uit de hand loopt. Of het nu de zakelijke pers is, de media meer in het algemeen, of onze persoonlijke gesprekken, we zijn getuige van een toegenomen gevoel van onzekerheid, turbulentie en verandering.

Dit gevoel wordt gevangen in de term ‘VUCA’, het idee dat de wereld ongekend volatiel, onzeker, complex en ambigu is geworden (zie hier voor een korte uitleg). Maar is het gevoel dat we de grip op de wereld verliezen wel terecht?

Aan de ene kant lijkt het voor de hand te liggen. Door digitalisering, big data, kunstmatige intelligentie, robotisering, globalisering, terrorisme, financiële crises, klimaatverandering en wereldwijde machtsverschuivingen, voelen we een verhoogde volatiliteit, onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit in de wereld om ons heen. Aan de andere kant zijn dergelijke gevoelens echter zo oud als de mensheid en kunnen we ons afvragen of onze situatie vandaag meer VUCA is dan tijdens de Pestepidemie, de Eerste en Tweede Wereldoorlog, of toen we ontdekten dat de aarde niet vlak was.

Het vergelijken van actuele beschrijvingen met oudere beschrijvingen kan helderheid verschaffen. Als we bijvoorbeeld de ‘New Normal’ van Peter Hinssen uit 2010 vergelijken met de ‘Rise Of The Network Society’ van Manuel Castells uit 1996, zijn de waargenomen effecten van digitalisering op onze wereld – toegenomen complexiteit, dynamiek, verbondenheid, enzovoort – opvallend vergelijkbaar, met bijna 25 jaar ertussen.

In de eerste nummers van het oudste wetenschappelijke tijdschrift over strategisch management, Long Range Planning, vinden we titels als “Strategisch Management: een nieuw managementconcept voor een tijdperk van snelle verandering” (1971), “Defensieplanning: de onzekerheidfactor” (1971) en “Planning In A State Of Turbulence” (1977) ). Dit is meer dan veertig jaar geleden en zoals deze titels suggereren, werd VUCA toen ook ervaren.

Het feit dat de zorgen rondom VUCA van alle tijden zijn, betekent niet automatisch dat het onwaar of irrelevant is. Het is vrij waarschijnlijk dat veranderingen in veel industrieën nu veel sneller gaan dan tien of twintig jaar geleden. Mogelijk gemaakt door (digitale) technologie en aangejaagd door veranderende klantbehoeften, is deze toegenomen volatiliteit voor veel organisaties reëel. En ja, door de grotere verscheidenheid in vraag en aanbod, de toegenomen (online) verbondenheid tussen mensen en tussen organisaties en de toegenomen globalisering, is de complexiteit van zakendoen waarschijnlijk ook toegenomen.

Benieuwd naar de Praktijkgericht Executive MBA?

Met de Executive MBA van TSM Business School ontwikkel je je niet alleen bedrijfskundig, maar vooral ook op persoonlijk en academisch vlak. Jouw dagelijkse praktijk vormt daarbij het uitgangspunt.

Door technologische verbeteringen zijn we echter ook veel beter bestand tegen deze toegenomen volatiliteit en complexiteit. De kracht en snelheid van computers, de alomtegenwoordigheid van informatie, de ontwikkeling van complexe algoritmen, kunstmatige intelligentie en de digitale verbondenheid van de wereld, stellen ons in staat om veel complexere analyses te maken en drastisch sneller te reageren dan zelfs een decennium geleden. Dus hoewel de volatiliteit en complexiteit waarschijnlijk zijn toegenomen, betekent ons toegenomen vermogen om ermee om te gaan niet direct dat dit het zakendoen ook moeilijker heeft gemaakt.

Hoewel vluchtigheid en complexiteit tamelijk objectief kunnen worden vastgesteld en gemeten, zijn onzekerheid en ambiguïteit eerder subjectief van aard. In verschillende definities worden de laatste twee zelfs voorgesteld als een resultaat van de vorige twee: hoe vluchtiger en complexer een situatie, hoe onzekerder en ambigu we het waarnemen. Dit betekent dat, of we ervaren dat de wereld onzekerder en ambigu is, voor een groot deel afhankelijk is van ons vermogen om met de volatiliteit en complexiteit ervan om te gaan.

Het feit dat onzekerheid en ambiguïteit grotendeels subjectief zijn, wijst ons op een andere interessante vraag over VUCA: wie ervaart de wereld als meer VUCA? Mijn ervaringen als Executive MBA-docent en consultant is dat deze perceptie vrij leeftijdsafhankelijk is en vooral te vinden bij managers boven de vijftig. Dit wordt ondersteund door psychologisch onderzoek dat bijvoorbeeld aantoont dat hoe ouder we worden, hoe sneller de tijd voorbijgaat en hoe moeilijker we het vinden om met de veranderingen om ons heen om te gaan.

Een andere belangrijke vraag is of de vier elementen van VUCA voortdurende, fluctuerende, geleidelijke ontwikkelingen weerspiegelen of dat we nu een dramatische toename in alle vier zien. Met andere woorden, zijn de veranderingen die we voelen gewoon meer van hetzelfde, of een breuk met het verleden? Dit laatste wordt vaak gesuggereerd en dat is begrijpelijk. Het is dramatischer en zorgt voor betere krantenkoppen. Maar het eerste lijkt veel waarschijnlijker: dat VUCA vier continu variërende factoren vertegenwoordigt die in de loop van de tijd toenemen en afnemen, afhankelijk van in welk deel van de wereld en in welke branche je je bevindt.

Als we de vraag loslaten of de wereld als geheel meer VUCA is geworden dan ooit tevoren, kunnen we vaststellen dat de meeste industrieën op enig moment VUCA-kenmerken hebben. De meeste industrieën zijn echter niet altijd VUCA en vaak ook niet in extreme mate. In plaats daarvan gaan ze meestal door disruptieve fases heen, afgewisseld met stabielere perioden waarin zelfs de ontwrichtende perioden vaak over een paar jaar worden verspreid. Bovendien kunnen bedrijven een gevarieerde portfolio van producten en diensten hebben, waarvan sommige op markten die VUCA zijn en sommige op markten die relatief stabiel, voorspelbaar, eenvoudig en duidelijk zijn.

Uit deze snelle beoordeling van het VUCA-idee kunnen we opmaken dat de wereld inderdaad VUCA kan zijn. Maar tegelijkertijd was dit tien, twintig of zelfs vijftig jaar geleden ook het geval. Bovendien zijn veel aspecten van het bedrijfsleven mogelijk niet zo gevoelig voor de VUCA-heid van de wereld en hebben bedrijven vaak producten op verschillende markten, met verschillende graden van VUCA. Tenslotte helpen dezelfde technologische ontwikkelingen die VUCA veroorzaken ons ook beter dan ooit tevoren om er mee om te gaan.

Dus, is de wereld meer VUCA dan ooit tevoren? Het hangt er vooral vanaf hoe, waar, wanneer en door wie dit ervaren wordt.

Jeroen Kraaijenbrink - TSM

Over Jeroen Kraaijenbrink

Jeroen Kraaijenbrink is medeoprichter van de New Strategy Group, een bedrijf dat innovatieve training, consultancy en software op het gebied van strategie aanbiedt. Daarnaast doceert hij strategie en strategie-implementatie aan de Universiteit van Amsterdam. Door deze combinatie van werkzaamheden kan hij een brug slaan tussen wetenschap en praktijk en de wereldwijd opgebouwde wetenschappelijke kennis vertalen en praktisch toepassen in organisaties. Bij TSM treedt Jeroen op als docent in de Executive MBA.

Dit artikel maakt deel uit van een serie over VUCA en werd (in het Engels) ook gepubliceerd op Forbes.com

Op de hoogte gehouden worden?

Elk kwartaal sturen we nieuw gepubliceerde kennisartikelen en houden we je op de hoogte van (gratis) inspiratiesessies en relevante informatie over onze academische opleidingen.