Betere communicatie door middel van improvisatie: samen op ontdekkingsreis

Improvisatie leidt in de muziek tot een bijzondere vorm van samenwerking. Bij uitstek in de jazz. Improvisatie levert onverwachte en wonderlijke resultaten op, die je niet kunt voorspellen. En niet alleen dat is mooi, ook het samenspelen, ‘in the groove’ komen, levert een geweldig gevoel op. En dat hebben we mogen beleven op het Art & Inspiration jazz event van 23 september, waar ik als saxofonist met mijn band mocht optreden.  

Improvisatie: hoe doe je dat, waarom zou ik dat doen en wat heb ik eraan?

Improvisatie is eigenlijk het variëren op een aanwezig thema, waarbij je op het moment zelf iets bedenkt. Het is bedenken en uitvoeren in één. Improvisatie is een sprong in het diepe, doen wat buiten je comfort zone ligt. Een omhelzing van het grote onbekende. Het speelkwartier waarin niet datgene wat we al weten interessant is, maar vooral datgene wat we nog niet weten. Bovenal is improvisatie een manier om te verbinden met elkaar.

Proces van samen improviseren

Veel meer dan het resultaat van improvisatie is proces van belang. Met name het effect dat het proces van samen improviseren op lange termijn heeft. Improviseren draait om vertrouwen. Wanneer je dit met een groep intensief doet, wordt iedereen in de groep daar beter van.

Improvisatie is in de eerste plaats een werkvorm. Een tijdelijke relatie waarbij je de dynamiek van samen improviseren benoemt en gebruikt. Deze dynamiek van improvisatie kan zeer krachtig zijn en leidt in veel gevallen tot niet eerder vertoonde expressie en nieuwe inzichten. Het is als een meditatie, je kunt het niet verkeerd doen. Wat er uitkomt is altijd goed. Omdat het zich allemaal afspeelt in het hier en nu, hangt er steeds een sfeer van ‘nieuw’ en ‘vernieuwing’. Dat zet  krachtig hormonen in werking! Mensen doen ervaringen op die zo nog niet kennen. Niet zelden leidt improvisatie tot vergaande inzichten out of the box. Het resultaat is een ervaring, een ontdekkingsreis, voor zowel de individuele groepsleden als voor het publiek.

Veiligheid en vertrouwen: in the flow

Om samen te kunnen improviseren is veiligheid een eerste vereiste. Iedereen is bereid om te luisteren, om niet al te streng vast te houden aan hoelang iets moet duren, aan wie er de leiding heeft of wat het resultaat zou moeten zijn.

Improviseren geeft ruimte aan brainstorm — individueel, begeleid of gezamenlijk — waarbij judging op dat moment geen prioriteit heeft. Voorop staat dat deelnemers loskomen en vrijuit ideeën kunnen spuien, in the flow zitten, vanuit het gevoel gezien en gehoord te worden, daarin aangemoedigd te worden.

Een algemeen gevoel van vertrouwen wordt hiermee versterkt. Vertrouwen in eigen kunnen, vertrouwen in de veiligheid van de groep, vertrouwen in openheid, waardering en gelijkwaardigheid.

Dit vertrouwen werkt vervolgens weer wederkerigheid in de hand: de behoefte om dit goede gevoel ook aan anderen te geven. De inzichten en de goede energie direct te delen met de omgeving. Dit komt de binding tussen de groepsleden ten goede en creëert momentum. Wanneer iemand in de groep zich door jouw luisterend oor of door jouw aanmoediging beter voelt en zich meer durft te laten zien, is dat een grote beloning. Een instant gratification die weer een nieuwe, diepere laag van betekenis aanboort. Elk individu ervaart persoonlijke groei, niet alleen door eigen handelen en gedrag, maar ook door het positieve effect van de eigen aanwezigheid in de groep.

Hoe werkt het?

Zonder enige houvast improviseren, dat kunnen alleen geoefende pro’s. Daarom is er altijd een workaround, een vooraf gemaakte, globale afspraak over het verloop van de improvisatie. Dit noem ik thema’s of conversation starters.

Wat goed werkt, is om een thema te kiezen waarmee je stevig stelling neemt. Daarmee kan de groep gaan spelen, alsof het een muziekgroep is die zich naar ‘de wereld’ presenteert, vanaf een fictief podium. Iedereen in de groep doet om de beurt een zegje (of een performance) en probeert elkaar daarin te versterken. Zo ontstaat een constructief gesprek, de groep vormt samen een ‘blok’. Een collectief waarin op een organische manier draagvlak wordt ontwikkeld, puur door interactie.

De improvisatie wordt geleid door een gespreksleider, eigenlijk een bandleider, die de taken verdeelt, de volgorde bepaalt en de tijd in de gaten houdt. De gespreksleider laat de groep zoveel mogelijk zelf sturen. Belangrijk is wel, dat de spelregels vooraf heel duidelijk zijn. Ook een bepaalde restricties werken goed, bijvoorbeeld je hebt maximaal een minuut, of je begint met het herhalen van de laatste zin van je voorganger.

Dit zijn regels voor gesprekken. Wanneer er muziek wordt gemaakt zijn er nog veel meer variabelen. De één heeft de leiding, de rest luistert, ondersteunt en begeleidt. De rollen worden afgewisseld. Ook kun je spelen met variabelen zoals tempo, dynamiek, abstracte referenties en muzikale emoties (bijvoorbeeld chaos!). In de muziek werkt het goed om universele tekens af te spreken, zoals een dirigent die gebruikt voor het aangeven van het tempo of om te stoppen.

Twee spelregels

Improvisatie in gesprek kent twee spelregels, die afkomstig zijn uit het improvisatietheater:

1. Accept every offer
2. Make the other one look good

Accept every offer houdt vooral in dat je de werkelijkheid van de situatie niet kunt ontwijken. Je zult iets moeten doen met datgene wat je gegeven is. Het is jouw moment om het stokje over te nemen in de dialoog, in de gezamenlijk performance. Op een podium betekent dit vooral dat je er een draai aangeeft die voor jou werkt. Je verzint er iets op, je bedenkt een rol die goed past bij jou en de situatie. En waar zadel je de volgende mee op? Wees creatief. Probeer jezelf uit de nesten te werken of sla een nieuwe weg in. Speel met de elementen die er zijn. Máák er iets van! En niet onbelangrijk …Make the other one look good!

Over de Art & Inspiration Club

De Art & Inspiration Club biedt vernieuwing in leiderschap. Leden ontmoeten elkaar elk kwartaal om spannende nieuwe inzichten op te doen in de inspirerende omgeving van een theater, concertzaal of museum. Dit sluit nauw aan bij de doelstelling van TSM Business School: een leeromgeving creëren voor leiders waar onderzoek, business know-how, innovatie en leiderschap samenkomen ten dienste van duurzame ontwikkeling in de wereld van nu. Kijk voor meer informatie op https://artinspirationclub.nl/

 

 

Gepubliceerd: 2 oktober 2020